Հանդիպում.Մաս I

«Հանդիպում. Մաս I» ցուցահանդեսը Հայաստանի արվեստային համայնքների դաշտային հետազոտությունների մի մասն է: Այս հատվածը կենտրոնանում է այնպիսի հիմնական հասկացությունների վրա, ինչպիսիք են «տուսովկա»-ն, ինքնակազմակերպումը և ինստիտուցիաները:
«Տուսովկա*» տերմինը, որը հաճախ բացասաբար է ընկալվում, դարձել է մեր հետազոտության հիմնական նպատակը։ Տուսովկաները ծառայում են որպես կենսական բաղադրիչներ Հայաստանի արվեստային համայնքի ներսում և նրա սահմաններից դուրս՝ անկասկած ունենալով կենտրոնական դեր: Նկարիչների արվեստանոցները, որոնք ինքնակազմակերպված տարածքներ են, ծառայում են որպես «հանդիպման վայրեր», այլ ոչ թե ավանդական թանգարաններ կամ արվեստի կենտրոններ: Օրինակ, Վանաձորում ժամանակակից արվեստի հաստատությունների բացակայությունը դրդել է արվեստագետներին ստեղծել իրենց սեփական տարածքները: Վանաձորում ակտիվ արվեստագետներին բացահայտելու համար չես գնա թանգարան կամ ժամանակակից արվեստի կենտրոններ. փոխարենը, դուք անմիջապես կգնաք նկարչի արվեստանոց: Այս միտումը տարածվում է նաև Վանաձորից զատ Հայաստանի այլ խոշոր քաղաքներում՝ ներկայացնելով ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական հետևանքներ:
Տուսովկաները փոխարինում են հաստատություններին, հաստատելով իրենց կանոնները, օրակարգերը և հաղորդակցման եղանակները: Վանաձորի նման ֆորմալ ինստիտուտներից զուրկ տարածքներում ինքնակազմակերպվող համայնքները դառնում են գեղարվեստական գործընթացների առանցքային կետեր՝ կանխելով լճացումը և խթանելով նոր նախաձեռնությունները:
Այսպես կոչված «տուսովկայի մշակույթի» տարածվածությունը Հայաստանում հաճախ ազդում է ինստիտուցիոնալ կազմավորումների վրա, որտեղ ինստիտուցիաները ոչ պաշտոնական հավաքներից վերածվում են ավելի կառուցվածքային միավորների:
Թեև հավաքները տեսականորեն ծառայում են ինստիտուցիոնալ գործառույթներին, դրանք սովորաբար չունեն հատուկ կառուցվածքներ և սահմանափակված են տեղական համատեքստերով և շահերով: Հետևաբար, մասնատումը տեղի է ունենում համայնքների ներսում և համայնքների միջև, ինչը հանգեցնում է տարաձայնությունների: Որոշ տեղերում գերակշռում է քաղաքական ենթատեքստը, իսկ որոշ տեղերում՝ լրիվ հակադիր խոսույթ: Կողմերից ոչ մեկը ներգրավված չէ մյուսի մտահոգությունների մեջ, սակայն նրանք կարող են գոյակցել նույն հարթության վրա և զուգահեռ հետագծերով գնալ:
Տուսովկաների հետ կապված մարտահրավերը նրանց դժկամությունն է կամ անկարողությունը ուրիշների հետ շփվելու իրենց շրջանակից դուրս՝ հակադրվելով տարբեր կարծիքներ և շահեր համադրելու ընդունակ ինստիտուցիաներին: Ինստիտուցիաները հեշտացնում են գեղարվեստական գործընթացների հավաքագրումն ու վերլուծությունը։ Այնուամենայնիվ, տուսովկայի մեջ մենք սահմանափակվում ենք բացառապես նրա շահերով և այն ամենով, ինչ կատարվում է բուն տուսովկայում: Ըստ էության, եթե խմբում կա 10 հոգի, դուք երբեք տեղյակ չեք լինի նրանից դուրս գտնվող 11-րդ անձի մասին: Ինստիտուցիոնալ շրջանակներում մենք պատկերացումներ ենք ձեռք բերում արվեստագետների ավելի լայն շրջանակի մասին, նույնիսկ նրանց, ովքեր անմիջականորեն կապված չեն հաստատության հետ: Ինստիտուցիաների զարգացումը տեղի է ունենում ներսում՝ սեփական շրջանակի ընդլայնմամբ, մինչդեռ տուսովկան ընդլայնվում է միայն այն ժամանակ, երբ այն հաղթահարում է իր համայնքի սահմանները։
Մյուս կողմից, նման կոլեկտիվները կրում են նաև միավորման գործառույթ, որն անփոխարինելի է արվեստագետների համար։ Խուսափելով ինստիտուցիոնալ բյուրոկրատիայից՝ նրանք նպաստում են ավելի արագ և մտերիմ կապերի ստեղծամանըը: Նրանք ազատություն ունեն սահմանելու հաղորդակցության, համագործակցության և ընդհանուր գոյության իրենց նորմերը: Հետևաբար, այս կոլեկտիվները հաճախ ռոմանտիզացվում են, ընկալվում են որպես ազնվություն և գաղափարականություն մարմնավորող, կառուցված «մաքուր մտքերի» և «իրական» արվեստի հիմքի վրա, մինչդեռ ինստիտուցիաները դիտվում են որպես կոշտ կառույցներով վայրեր:Ուստի, չնայած ներքին գաղափարախոսությանը և էլիտարիզմին, տուսովկաները շարունակում են մնալ արվեստային համայնքի նշանակալի բաղադրիչ։ Կարելի է պնդել, որ հայ գեղարվեստական համայնքը հիմնականում ձևավորվում է այս կոլեկտիվների կողմից: Կոլեկտիվների հետ կապված ընկալվող բացասական ազդեցությունը հաճախ բխում է տարբեր ինստիտուցիաների բացակայությունից: Առանց համապատասխան հաստատությունների, կոլեկտիվները կարող են ի վերջո գալ լրացնելու բացը կամ զբաղեցնել «թափուր տարածքները», որոնք ի սկզբանե նախատեսված էին ինստիտուցիոնալ կազմակերպությունների համար:
Այդուհանդերձ, կենտրոնական հարցը միայն տուսովկայի երևույթը դրական կամ բացասական գնահատելը չէ, այլ այն, թե արդյոք արվեստային համայնքի ներսում արվեստագետների միջև հաստատված հաղորդակցման համակարգը բավարար է: Այս հարցը բաց է մնում հետագա ուսումնասիրության համար:

Համադրող՝ Բելա Պողոսյան

*Տուսովկա (ռուսերեն тусовка բառից) նշանակում է մի շրջանակ կամ մարդկանց կոլեկտիվ, ովքեր հավաքվում են և ունեն նույն տեսակետն ու գաղափարախոսությունը, ինչպես նաև նրանց հանդիպումները նմանվում ենք հաաքույթների։ Համադրական հայտարարության մեջ համադրողն օգտագործել է բառը՝ բնութագրելու Հայաստանի արվեստային համայնքները, որոնք ունեն նույն հետաքրքրությունը՝ արվեստը, և նրանց գործունեությունն ավելի շատ նման է հավաքույթի։ Համադրողը տերմինն օգտագործում է հակադրելով այն «ինքնակազմակերպում» և «ինստիտուցիա» տերմիններին։

Մասնակից արվեստագետներ՝